Deprem Sonrası Çocuklarda Travmatik Stres Belirtileri

Bir olay, çocuğun fiziksel ve/veya duygusal iyilik halini tehdit ediyorsa ya da fiziksel ve duygusal iyilik halinde bir zarara neden oluyorsa travmatik bir olay haline dönüşür. Ülkemizde gerçekleşen depreme doğrudan maruz kalmış çocuklar kadar depremle ilgili medya haberlerine ve depremle ilgili konuşmalara maruz kalan çocuklarda da şu davranışları görebiliriz:

2-5 Yaş Arası Çocuklar

• Olay ile ilgili tekrarlanan oyun veya konuşmalar,

• Artan öfke nöbetleri ve sinir patlamaları,

• Artan ağlamalar,

• Artan korku (ör. karanlık, canavarlar, yalnız kalmak),

• "Büyülü düşünme" (olaya onların neden olduğuna inanmak veya olayın geri alınabileceğine inanmak),

• Bakım veren kişilere aşırı bağlanma ve ayrılma sorunu,

• Önceki gelişim dönemlerinde kalan davranışların yeniden ortaya çıkması (örn. altını ıslatma, parmak emme).

6-9 Yaş Arası Çocuklar

• Artan saldırganlık, öfke ve sinirlilik (örn. zorbalık, akranlarla savaşmak),

• Deprem için kendilerini suçlamak,

• Huysuzluklar,

• İnkar (ebeveyn kaybı, ev kaybı vb.),

• Akademik sorunlar veya akademik başarıda düşüş (Okula gitmeyi reddetme, hafıza ve konsantrasyonla ilgili sorunlar),

• Fiziksel sağlıkla ilgili şikayetler (örneğin mide ağrısı, baş ağrısı),

• Tekrar tekrar soru sormak,

• Gelecekle ilgili zarar görme korkusu veya sevdiklerinin ölümü ile ilgili korkmak,

• Ağlamalar, Kimin bakım vereceği ile ilgili endişeler (Bana kim bakacak? Siz ölürseniz bana kim bakacak?),

• Sosyal etkileşimlerden geri çekilme ve önceden keyif aldığı faaliyetlere ilgide azalma.

9-12 Yaş Arası Çocuklar

• Ağlama,

• Saldırganlık, sinirlilik veya zorbalık,

• Olayla ilgili öfke veya kızgınlık,

• Üzüntü, izolasyon veya geri çekilme,

• Korkular, kaygı, panik,

• Duyguları inkar etmek ve konu ile ilgili konuşmaktan kaçınmak, Kendini suçlama, İştah veya uyku ile ilgili problemler,

• Fiziksel sağlık ile ilgili şikayetler (örn: mide ağrısı, baş ağrısı),

• Akademik sorunlar veya akademik başarıda düşüş,

• Tekrarlayan düşünceler ve olayla ilgili tekrarlayan konuşmalar,

• Abartılı ve yoğunlaştırılmış endişe ifadeleri ve çok fazla yardım etme isteği/fedakarlık,

• Olayı tekrar yaşamakla ve sevdikleriyle ilgili kaygılanma.

13-18 Yaş Arası Çocuklar

• Duygulardan kaçınmak,

• Öfke, kızgınlık veya güven kaybı yaşadığını gösteren davranışlar,

• Depresyon veya intihar düşüncelerinin ifadesi,

• Panik, kaygı veya gelecek hakkında endişeler,

• Ruh hali değişimleri ve sinirlilik,

• Kendi kendine kalma isteği (kendini arkadaşlarından ve aileden uzaklaştırmak),

• Yüksek riskli davranışlara katılım,

• Madde kullanımı,

• Akademik sorunlar veya akademik başarıda düşüş (Okula gitmeyi/derse katılmayı reddetme, hafıza ve konsantrasyonla ilgili sorunlar),

• İştah ve/veya uyku alışkanlıklarındaki değişiklikler,

• Felaketle ilgili tekrarlayıcı düşünceler,

• Felaketten doğrudan etkilenen kişilerle empati yapma ve olayın neden meydana geldiğini anlama arzusu.

Bu Tepkiler Normal mi?

Mevcut deprem sonrası deneyimler, uzun süreli doğası nedeniyle diğer birçok doğal afetten farklıdır. Bu nedenle, ebeveynler, özellikle bu artçı şoklar devam ederken, çocuklarının alışılmadık derecede sıkıntılı veya korkmuş hissetmelerinin anormal bir durum olmadığı konusunda kendilerini rahatlatmalıdır. Bu belirtilerin 1 ay seyretmesi normal kabul edilebilir. Normal kabul edilen bu süreden sonra davranışların şiddetinde bir azalma gözlemlenmemesi durumunda bir uzman ile görüşülmesi önerilmektedir (Fakat yaşanılan deprem felaketinin şiddeti ve halen devam eden artçı şoklar düşünüldüğünde bu sürenin uzayabileceği göz önünde bulundurulmalıdır).

Kaynakça

National Association of School Psychologists. Children’s reactions to trauma: Suggestions for parents. Retrieved July 27, 2006 from www.naspcenter.org/crisis_safety/trauma.htm

Goodman, R. F., Brown, E. J., Courtney, M., & Gurian, A. (2002). The aftermath of disaster: Helping children affected by trauma and death. NYU Child Study Center Letter, 7(1).

La Greca, A. M., Vernberg, E. M., Silverman, W. K., Vogel, A. L., & Prinstein, M. J. (1996). Helping children cope with disasters: A manual for professionals working with elementary school children. Miami: University of Miami and Florida International University.

Sattler, D. N., Preston, A. J., Kaiser, C. F., Olivera, V. E., Valdez, J., & Schlueter, S. (2002). Hurricane Georges: A cross-national study examining preparedness, resource loss, and psychological distress in the US Virgin Islands, Puerto Rico, Dominican Republic, and the United States. Journal of Traumatic Stress, 15, 339-350.

Najarian, L. M., Goenjian, A. K., Pelcovttz, D., Mandel, F., & Najarian, B. (1996). Relocation after a disaster: Posttraumatic stress disorder in Armenia after the earthquake. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 35(3), 374-383.

Yazan: Uzm. Kl. Psk. Havva Nur Çelik